Przed wirusem RS można się chronić dzięki szczepieniom. Od 1 października dla wszystkich osób powyżej 65. roku życia bezpłatna jest druga szczepionka przeciw RSV (dla osób w wieku 60-64 lat refundowana z 50 proc. odpłatnością).
RSV (ang. respiratory syncytial virus) jest wirusem powszechnie występującym. Do zakażenia nim może dojść u każdego. W naszej strefie klimatycznej najwięcej zakażeń występuje w okresie między październikiem i kwietniem/majem, ze szczytem zachorowań w styczniu i w lutym.
O RSV od dawna wiadomo, że jest groźny dla wcześniaków i niemowląt, jednak dopiero niedawno – dzięki upowszechnieniu testów diagnostycznych wykrywających RSV i różnicujących to zakażenie od grypy i COVID-19 – okazało się, że jest on również groźny dla osób dorosłych z osłabioną odpornością, w tym osób starszych.
Zakażenie RSV jest przenoszone drogą kropelkową (np. przez kaszel, kichanie) lub przez kontakt z wydzieliną (np. ślina, śluz, zakażone ręce, powierzchnie). Po wniknięciu do organizmu wirus osadza się w nabłonku dróg oddechowych, głównie w nosie, gardle, tchawicy, oskrzelach. Przyczepia się do komórek nabłonka oddechowego. Błony komórkowe zakażonych komórek zlewają się z sąsiadującymi komórkami, tworząc duże, wielojądrzaste komórki (syncytia – stąd nazwa „syncytialny”). U większości osób dorosłych z prawidłowo funkcjonującym układem odpornościowym RSV powoduje łagodne objawy, przypominające przeziębienie, jak katar, kaszel, gorączka, uczucie ogólnego rozbicia, ból głowy, ból mięśni. Objawy kliniczne różnią się w zależności od wieku, stanu zdrowia.
Osoby powyżej 60. roku życia są bardziej narażone na ciężki przebieg choroby i zagrażające powikłania z powodu słabiej funkcjonującego układu odpornościowego. Na ciężki przebieg choroby i powikłania są także narażone osoby z wielochorobowością (otyłość, cukrzyca, choroby serca, choroby nerek), z przewlekłymi chorobami układu oddechowego (astma, przewlekła obturacyjna choroba płuc), wadami serca, po przeszczepach, w immunosupresji. Zakażenie RSV może u tych osób spowodować zapalenie płuc, zapalenie oskrzeli, zapalenie tchawicy, pogarszać pracę układu sercowo-naczyniowego, powodować zaburzenia neuropoznawcze. Może pojawić się nadreaktywność oskrzeli, suchy kaszel, świszczący oddech, duszność. Zakażenie RSV często zaostrza przebieg chorób przewlekłych, jak astma, przewlekła obturacyjna choroba płuc, niewydolność serca. W przypadku osób z grup ryzyka rośnie ryzyko hospitalizacji z powodu zdarzeń sercowo-naczyniowych: zaostrzeń niewydolności serca, ostrych zespołów wieńcowych, zaburzeń rytmu serca, a także ryzyko zgonu.
U osób z ciężkim niedoborem odporności, po przeszczepieniu komórek krwiotwórczych lub narządów miąższowych, zapalenie płuc wywołane zakażeniem RSV często przebiega z niewydolnością oddechową i obarczone jest śmiertelnością 70-100 proc.
Problem zakażeń RSV jest dobrze znany u małych dzieci. Dane pokazują, że w Unii Europejskiej, Norwegii i Wielkiej Brytanii wirus RSV jest odpowiedzialny w ciągu roku za hospitalizację około 213 tys. dzieci poniżej 5. roku życia. Epidemiologia zakażeń RSV u dorosłych nie była tak dogłębnie badana. Dopiero niedawny rozwój szybkich i czułych testów diagnostycznych przyczynił się do lepszego zrozumienia epidemiologii, zachorowalności i śmiertelności RSV. Szacuje się, że ten wirus w Unii Europejskiej, Norwegii i Wielkiej Brytanii jest każdego roku odpowiedzialny za hospitalizację ok. 158 tys. dorosłych.
W USA zakażenie wirusem RSV powoduje co roku ok. 180 tys. hospitalizacji i 14 tys. zgonów u dorosłych. Około 12 proc. przypadków infekcji dróg oddechowych u dorosłych, wymagających porady lekarza jest w USA spowodowanych przez RSV. Wyniki badania z Chin wykazały, że zakażenie RSV u hospitalizowanych dorosłych powyżej 18. roku życia ma większą śmiertelność niż grypa typu A.
W Polsce raportowanie zakażeń RSV jako choroby zakaźnej rozpoczęto w lutym 2023 r. W 2024 roku zgłoszono 41 631 przypadków, z czego 19 080 stanowiły dzieci do 2. roku życia.
W przypadku zakażenia RSV stosuje się leczenie łagodzące objawy: przeciwbólowe, przeciwgorączkowe, poprawiające drożność nosa, łagodzące bóle gardła. Osoby z grup ryzyka z zakażeniem dolnych dróg oddechowych wywołanym przez RSV często wymagają leczenia wspomagającego, obejmującego m.in. tlenoterapię. Nie ma obecnie możliwości leczenia przyczynowego, antywirusowego w przypadku zakażenia RSV.
W przypadku dorosłych szczepienie przeciw RSV jest zalecane osobom ze zwiększonym ryzykiem ciężkiego przebiegu zakażenia RSV i powikłań. W grupach ryzyka znajdują się osoby po 60. roku życia, a szczególnie ze współistniejącymi schorzeniami kardiologicznymi, w tym niewydolnością serca, chorobą niedokrwienną serca, zaburzeniami rytmu serca, osoby ze współistniejącymi schorzeniami płuc, w tym przewlekłą obturacyjną chorobą płuc, astmą oskrzelową, osoby z obniżoną odpornością, zwłaszcza po przeszczepie szpiku kostnego i po przeszczepie narządowym, z cukrzycą, przewlekłą chorobą nerek, chorobami hematologicznymi.
Obecnie są dostępne w Polsce dwie szczepionki przeciw RSV dla dorosłych. Od 1 kwietnia 2025 r. szczepionka Abrysvo jest bezpłatna dla kobiet w ciąży, osób powyżej 65. roku życia oraz refundowana z 50. proc. odpłatnością dla osób w wieku 60-64 lata. Jej skuteczność i bezpieczeństwo oceniano w badaniu z udziałem ponad 34 tys. osób: zmniejszała ryzyko zakażeń dolnych dróg oddechowych wywołanymi RSV o prawie 67 proc., natomiast zakażeń o cięższym przebiegu o ponad 85 proc.
Od 1 października 2025 r. na listach refundacyjnych znalazła się szczepionka Arexvy. Jest refundowana z 50. proc. odpłatnością dla osób w wieku 60-64 lata oraz bezpłatna (na liście S) dla osób od 65 lat. W szczepionce zawarty jest adiuwant, który zwiększa skuteczność szczepienia i długość utrzymywania się odpowiedzi po szczepieniu. Badania kliniczne objęły ponad 25 tys. osób dorosłych, a skuteczność była wysoka: ogólna skuteczność szczepionki w zapobieganiu zakażeniom dolnych dróg oddechowych wywołanym przez RSV u dorosłych w wieku 60 lat i starszych wyniosła 82,6% (oceniano zapalenie oskrzelików i płuc wywołane przez RSV) oraz 94,6% u osób 60+ z co najmniej jedną chorobą współistniejącą (jak niektóre choroby układu sercowo-naczyniowego i oddechowego, zaburzenia hormonalno-metaboliczne).
Szczepionkę przeciw RSV podaje się jednorazowo, najlepiej przed sezonem zachorowań; może być jednak również przyjmowana poza sezonem infekcji. Nie ma obecnie zaleceń podawania dawek przypominających.
