14 mln niemowląt na świecie pozostaje niezaszczepionych. Połowa wszystkich nieszczepionych dzieci mieszka w krajach dotkniętych niestabilnością, konfliktami lub kryzysami humanitarnymi, co ilustruje głębokie nierówności w dostępie do szczepień. Barierami w dotarciu do wszystkich dzieci są też dezinformacja oraz drastyczne cięcia w finansowaniu pomocy. Nawet niewielkie spadki w zasięgu szczepień mogą zwiększyć ryzyko wybuchu epidemii.
Według nowych danych, opublikowanych przez WHO i UNICEF, w 2024 r. 89 proc. niemowląt na świecie (ok. 115 mln) otrzymało co najmniej jedną dawkę szczepionki przeciwko błonicy, tężcowi i krztuścowi (DTP), a 85 proc. (ok. 109 mln) otrzymało pełne trzy dawki. W porównaniu z 2023 r., około 171 tys. dzieci więcej otrzymało co najmniej jedną szczepionkę, a milion więcej ukończyło pełną serię trzech dawek DTP. Chociaż osiągnięcia te są skromne, wskazują na ciągły postęp krajów pracujących nad ochroną dzieci, nawet w obliczu rosnących wyzwań.
Mimo to prawie 20 mln niemowląt nie otrzymało w ubiegłym roku co najmniej jednej dawki szczepionki DTP. Oznacza to, że 14,3 mln dzieci nigdy nie otrzymało żadnej szczepionki (zero-dose) – to o 4 mln więcej niż wyznaczony na 2024 r. cel niezbędny do utrzymania się na ścieżce realizacji celów Agendy Szczepień 2030. To też o 1,4 mln więcej niż w 2019 r., który był rokiem bazowym do mierzenia postępu.
„Szczepionki ratują życie, umożliwiając rozwój jednostkom, rodzinom, społecznościom, gospodarkom i narodom. Podnoszące na duchu jest obserwowanie ciągłego wzrostu liczby szczepionych dzieci, choć wciąż mamy wiele do zrobienia. Drastyczne cięcia w pomocy, w połączeniu z dezinformacją na temat bezpieczeństwa szczepionek, grożą cofnięciem dziesięcioleci postępu. WHO pozostaje zaangażowana we współpracę z naszymi partnerami, aby wspierać kraje w opracowywaniu lokalnych rozwiązań i zwiększaniu inwestycji krajowych, by dotrzeć do wszystkich dzieci z ratującymi życie szczepionkami” – powiedział dr Tedros Adhanom Ghebreyesus, dyrektor generalny WHO.
Dzieci często pozostają nieszczepione lub niedostatecznie zaszczepione z powodu kombinacji czynników, takich jak ograniczony dostęp do usług szczepień, zakłócenia w dostawach, konflikty i niestabilności lub dezinformacja na temat szczepionek.
Od 2019 r. dane ze 195 krajów pokazują, że 131 państw konsekwentnie osiągało co najmniej 90 proc. zaszczepienia dzieci pierwszą dawką DTP, ale nie nastąpił znaczący ruch w kierunku rozszerzenia tej grupy. Spośród krajów, które w 2019 r. osiągnęły mniej niż 90 proc., tylko 17 zdołało zwiększyć swoje wskaźniki zaszczepienia w ciągu ostatnich pięciu lat.
Tymczasem w 47 krajach postęp zwalnia lub się pogarsza. Dotyczy to 22 krajów, które w 2019 r. osiągnęły i przekroczyły cel 90 proc., ale od tego czasu ich wskaźniki spadły.
Dane pokazują, że konflikty i kryzysy humanitarne mogą szybko niszczyć postęp w zakresie szczepień. Jedna czwarta niemowląt na świecie mieszkająca w 26 krajach dotkniętych niestabilnością, konfliktami lub kryzysami humanitarnymi, stanowi połowę wszystkich nieszczepionych dzieci na świecie. Niepokojące jest, że w połowie z tych krajów liczba nieszczepionych dzieci gwałtownie wzrosła z 3,6 mln (2019 r.) do 5,4 mln (2024 r.), co podkreśla potrzebę włączania szczepień do działań humanitarnych.
Zasięg szczepień w 57 krajach o niskim dochodzie wspieranych przez Gavi (Globalny Sojusz na rzecz Szczepionek i Szczepień) poprawił się w ciągu ostatniego roku, a liczba nieszczepionych i niedostatecznie zaszczepionych dzieci spadła o około 600 tys. Chociaż kraje wspierane przez Gavi chronią więcej dzieci przed większą liczbą chorób niż kiedykolwiek wcześniej, poważne wyzwania utrzymują się z powodu konfliktów i rosnącej populacji. Jednocześnie pojawiają się oznaki pogorszenia sytuacji w krajach o wyższym średnim i wysokim dochodzie, które wcześniej utrzymywały zasięg szczepień na poziomie co najmniej 90 proc. Nawet niewielkie spadki w zasięgu szczepień mogą drastycznie zwiększyć ryzyko wybuchu epidemii i dodatkowo obciążyć już przeciążone systemy opieki zdrowotnej.
„Dobrą wiadomością jest to, że udało nam się dotrzeć do większej liczby dzieci z ratującymi życie szczepionkami. Ale miliony najmłodszych nie są chronione przed chorobami, którym można zapobiec. To powinno nas wszystkich martwić. Musimy działać teraz z determinacją, aby przezwyciężyć bariery, takie jak kurczące się budżety na ochronę zdrowia, kruche systemy opieki zdrowotnej, a także dezinformacja i ograniczenia dostępu z powodu konfliktów. Żadne dziecko nie powinno umrzeć z powodu choroby, której potrafimy zapobiec” – powiedziała Catherine Russell, dyrektor generalna UNICEF.
Duże krajowe rozszerzenie programu szczepień przeciwko HPV oraz wysiłki rewitalizacyjne w krajach, które wcześniej wprowadziły tę szczepionkę, podniosły globalny zasięg o 4 proc. w ciągu ostatniego roku. W 2024 r. 31 proc. kwalifikujących się dziewcząt na całym świecie otrzymało co najmniej jedną dawkę szczepionki przeciwko HPV – większość dawek podano w krajach stosujących schemat jednodawkowy. Chociaż jest to dalekie od celu 90 proc. zaszczepienia do 2030 r., stanowi znaczny wzrost w porównaniu z 17 proc. w 2019 r.
„W 2024 r. kraje o niższym dochodzie chroniły więcej dzieci niż kiedykolwiek wcześniej, a wskaźniki zaszczepienia wzrosły w przypadku wszystkich szczepień wspieranych przez Gavi. Jednak wzrost populacji, niestabilność i konflikty stanowią główne przeszkody w osiągnięciu równości, pozostawiając najbardziej wrażliwe dzieci i społeczności w sytuacji zagrożenia. Ciągłe zaangażowanie rządów i partnerów będzie kluczowe dla ratowania życia i ochrony świata przed zagrożeniami chorobami zakaźnymi” – powiedziała dr Sania Nishtar, dyrektor generalna Gavi.
Zasięg szczepień przeciwko odrze również się poprawił – 84 proc. dzieci otrzymało pierwszą dawkę, a drugą – 76 proc., co oznacza niewielki wzrost w porównaniu z poprzednim rokiem. Szacuje się, że w 2024 r. szczepieniami objęto ok. 2 mln dzieci więcej, ale zasięg ten jest daleki od 95 proc. wymaganych w każdej społeczności, aby zapobiec wybuchom epidemii.
Ponad 30 mln dzieci pozostaje niedostatecznie chronionych. W rezultacie rośnie liczba krajów doświadczających gwałtownego wzrostu liczby zachorowań na odrę – w 2024 r. takich państw było 60, a więc prawie dwa razy więcej w porównaniu z 33 w 2022 r.
Chociaż popyt społeczny na szczepienia dzieci pozostaje wysoki, a ochrona przed większą liczbą chorób się poprawia, najnowsze szacunki wskazują na niepokojący kierunek. Krajowe i globalne niedobory finansowania, rosnąca niestabilność na świecie oraz rosnąca dezinformacja na temat szczepionek grożą zatrzymaniem, a nawet cofnięciem postępu, co zwiększyłoby ryzyko wzrostu ciężkich chorób i zgonów z powodu chorób, którym można zapobiec dzięki szczepieniom.
WHO i UNICEF wzywają rządy i partnerów do:
- zapełnienia luki finansowej dla następnego cyklu strategicznego Gavi (2026–2030) w celu ochrony milionów dzieci w krajach o niższym dochodzie i globalnego bezpieczeństwa zdrowotnego,
- wzmocnienia zasięgu szczepień w środowiskach niestabilnych i na obszarach konfliktów, aby dotrzeć do większej liczby nieszczepionych dzieci i zapobiec śmiertelnym epidemiom,
- priorytetyzacji strategii prowadzonych lokalnie i inwestycji krajowych, aby mocno osadzić szczepienia w systemach podstawowej opieki zdrowotnej w celu zniwelowania luk w równym dostępie,
- dalszego zwiększania wykorzystania szczepionek poprzez podejścia oparte na dowodach i do przeciwdziałania dezinformacji,
- inwestowania w silniejsze systemy nadzoru danych chorobowych, aby skutecznie zarządzać najważniejszymi programami szczepień.
