Ilu mężczyzn w Polsce każdego roku słyszy rozpoznanie raka prostaty? Jak rozwija się ta choroba i jak rozpoznać jej objawy? Jakie znaczenie ma diagnostyka obrazowa i genetyczna w leczeniu tego nowotworu? Z okazji obchodów Europejskiego Dnia Prostaty, ustanowionego przez Europejskie Towarzystwo Urologiczne na 15 września przybliżamy najważniejsze fakty i obalamy mity na temat raka gruczołu krokowego. Konsultacja merytoryczna treści: dr hab. n. med. Jakub Żołnierek, specjalista w dziedzinie onkologii klinicznej.
Prostata, czyli inaczej gruczoł krokowy lub stercz to część układu moczowo-płciowego każdego mężczyzny, który kształtem przypomina orzech włoski. Gruczoł ten umiejscowiony jest dokładnie pod pęcherzem moczowym obejmując cewkę moczową, dlatego też rozrost prostaty powoduje problemy z oddawaniem moczu. Tylna część stercza przylega z kolei bezpośrednio do odbytnicy, więc badanie prostaty przeprowadza się per rectum. Chociaż jest to niezwykle ważny narząd, mężczyźni zazwyczaj przypominają sobie o jego istnieniu dopiero, gdy sprawia kłopoty – powiększa się lub dochodzi do rozwoju raka prostaty. Co więc warto wiedzieć o nowotworze gruczołu krokowego?
1. Rak prostaty to najczęściej występujący wśród mężczyzn nowotwór. FAKT
Rak gruczołu krokowego to w statystykach światowych pierwszy lub drugi co do częstości występowania nowotwór złośliwy i piąta najczęstsza przyczyna zgonów z powodu raka wśród mężczyzn . Co roku rozpoznanie raka prostaty słyszy około 18-20 tys. Polaków, a około 6 tys. z powodu tej choroby umiera. W ciągu najbliższych lat zachorowalność na ten nowotwór będzie rosnąć, gdyż jednym z najpoważniejszych czynników ryzyka jest wiek mężczyzny, jako potencjalnego pacjenta. Pod względem częstotliwości występowania, rak gruczołu krokowego wyprzedził nawet raka płuca – do niedawna lidera w tym niechlubnym rankingu.
2. Rak prostaty to wyrok. MIT
Odpowiednio wczesne wykrycie raka prostaty stwarza szansę na jego całkowite wyleczenie. Wybór sposobu leczenia zależy przede wszystkim od wyników badań diagnostycznych, w tym stwierdzonego stopnia zaawansowania choroby nowotworowej, charakterystyki patomorfologicznej guza, ale też wieku i stanu zdrowia pacjenta, zwłaszcza występowania u niego chorób współistniejących. Od niedawna wiemy też, iż istotne znaczenie ma wynik badań genetycznych – wykrycie mutacji w genach BRCA to świadomość innej, trudniejszej do leczenia choroby o zwykle agresywnym przebiegu, dotykającej często młodszych mężczyzn. Wiedza o nowotworze BRCA-zależnym umożliwia dobór precyzyjnego leczenia ukierunkowanego molekularnie. W niektórych przypadkach, zwłaszcza u chorych w starszym wieku, którzy nie zgłaszają żadnych dokuczliwych objawów, a sam guz ma niewielkie rozmiary i niski stopień złośliwości, nie wdraża się leczenia farmakologicznego, ale podejmuje czujną obserwację.
3. Geny mają znaczenie w rozwoju raka prostaty. FAKT
Na zwiększone ryzyko zachorowania na ten nowotwór mają wpływ nie tylko wiek czy styl życia. Współcześnie coraz więcej wiemy o genetycznych uwarunkowaniach rozwoju tej choroby. Za istotne uważamy mutacje, czyli uszkodzenia, w genach BRCA1 oraz BRCA2. Szacuje się, że około 5-10% przypadków raka prostaty może mieć właśnie charakter zależny od tych mutacji . Rozpoznanie BRCA-zależnego raka piersi u matki badanego mężczyzny zwiększa prawdopodobieństwo wystąpienia BRCA-zależnego raka prostaty u syna o 19-24%, zaś rozpoznanie BRCA-zależnego raka prostaty u ojca lub brata danej osoby zwiększa ryzyko choroby co najmniej 2-krotnie . Rak prostaty BRCA-zależny występuje zazwyczaj u młodszych mężczyzn, ich choroba jest bardziej agresywna, wcześniej w jej przebiegu dochodzi do powstania przerzutów odległych, a te rozpoznawane są wtedy częściej już na etapie stawiania rozpoznania pierwotnego. Kluczowe jest więc przeprowadzenie odpowiedniej diagnostyki molekularnej, której celem jest wykrycie ewentualnej obecności wspomnianych mutacji – daje to także możliwość objęcia rodziny pacjenta opieką genetyczną i wdrożenie profilaktyki, a w przypadku samego chorego – na dobranie odpowiedniej terapii.
4. Nie istnieją żadne badania profilaktyczne w raku prostaty. MIT
Aby rozpoznać raka gruczołu krokowego na wczesnym etapie jego rozwoju wystarczy regularnie poddawać się badaniom kontrolnym – m.in. wykonywać przesiewowe badanie oznaczenia stężenia w surowicy krwi PSA, antygenu swoistego dla prostaty (ang. Prostate Specific Antigen). Jest to proste badanie laboratoryjne wykonywane z próbki krwi, decyzję o wykonaniu którego powinien podjąć lekarz po przeanalizowaniu sytuacji klinicznej i omówieniu jego znaczenia z pacjentem. Nieprawidłowy względem wieku wynik tego badania sygnalizuje chorobę rozwijającą się w gruczole krokowym. Test, np. podczas rutynowego badania krwi, powinni wykonywać mężczyźni powyżej 40-45 roku życia. Częstość jego wykonywania zależy następnie od stwierdzonego wyniku oraz innych czynników branych tu pod uwagę – np. rodzinnego obciążenia chorobami nowotworowymi. Drugim badaniem, pozwalającym na stwierdzenie ew. nieprawidłowości w budowie gruczołu krokowego jest badanie fizykalne, per rectum (przez odbyt). Trzecim jest badanie ultrasonograficzne gruczołu krokowego (w skrócie- USG), a kolejnym, w określonych sytuacjach ostatnio coraz częściej branym pod uwagę, może być – w kontekście poradnictwa genetycznego – badanie molekularne czy inaczej genetyczne. Wiedza o posiadaniu mutacji i znajomość historii rodziny pod kątem chorób nowotworowych pozwoli nie tylko na większą czujność onkologiczną, ale w przypadku wystąpienia raka prostaty ułatwi lekarzom podjęcie decyzji w kwestii doboru odpowiedniego leczenia.
5. Przez długi czas nie daje objawów. FAKT
Zazwyczaj rak prostaty rozwija się powoli i nawet przez wiele lat nie daje charakterystycznych objawów. Najczęstszymi symptomami, które powinny nas zaalarmować są trudności w oddawaniu moczu, częstomocz, obecność krwi w nasieniu lub w moczu, a także dolegliwości bólowe. Każdy mężczyzna, który zauważy u siebie niepokojące objawy powinien zostać zbadany przez lekarza urologa. Ponieważ obciążenia genetyczne przyczyniają się do wzrostu zapadalności na raka prostaty, panowie, u których w rodzinie występowały nowotwory BRCA-zależne nie powinni czekać do wystąpienia symptomów raka – warto, aby byli pod stałą opieką urologa oraz zostali skierowani do poradni genetycznej celem wykonania określonych badań molekularnych – także wykonywanych jako badania krwi.
6. Styl życia nie ma wpływu na jego rozwój. MIT
Chociaż w przypadku raka prostaty wpływ na rozwój choroby mają przede wszystkim wiek i obciążenia rodzinne, tryb życia, dieta i aktywność fizyczna nie pozostają bez znaczenia. Na co więc mężczyźni powinni zwracać szczególną uwagę? Przede wszystkim warto, aby całkowicie zrezygnowali z palenia papierosów (palenie podwaja ryzyko zgonu z powodu raka prostaty!), stosowali rozsądną, zbilansowaną pod względem zawartości tłuszczów i cukrów prostych, dietę oraz zadbali o właściwą – nie wyczynową! – aktywność fizyczną. Wyżej wymienione pozwolą na zachowanie należnej masy ciała, która jest niedocenianym, a chyba najważniejszym czynnikiem mającym wpływ na zdrowie organizmu. Nie powinniśmy dopuszczać do rozwoju nadwagi czy otyłości.
7. Rak prostaty występuje tylko u mężczyzn po 60. roku życia. MIT
Chociaż w przypadku raka stercza ryzyko zachorowania rośnie wraz z wiekiem, nie oznacza to, że młodsi mężczyźni nie zachorują. Rozpoznanie nowotworu złośliwego prostaty najczęściej słyszą panowie około 65-80 roku życia, jednak zdarza się, że rak rozwija się wcześniej, nawet poniżej 40 r.ż. Chorzy na raka prostaty z mutacjami w genach BRCA1 lub BRCA2 często chorują w młodszym wieku, a ich choroba jest bardziej agresywna. Jej stwierdzenie u młodego mężczyzny zawsze powinno nasuwać myśl o konieczności wykonania badań molekularnych (inaczej genetycznych) – ze względu na samego chorego jak i członków jego rodziny.
8. Na zachorowanie wpływ ma rasa i pochodzenie etniczne. FAKT
Rak gruczołu krokowego częściej rozwija się u Afroamerykanów, a ryzyko zachorowania w tej grupie etnicznej jest zdecydowanie wyższe niż u mężczyzn rasy białej. Rak prostaty występuje częściej u mieszkańców Ameryki Północnej czy krajów północno-zachodniej Europy niż np. Azji, Afryki lub Ameryki Południowej. Przyczyny różnic rasowych czy mających związek z położeniem geograficznym nie są do końca poznane, niemniej domyślamy się, że znaczenie tutaj mają różnice genetyczne oraz szacuje się, że ma to także związek z bardziej intensywnymi badaniami przesiewowymi wykonywanymi w krajach rozwiniętych, też obok różnic w stylu życia czy narażeniu na stres.
9. Rak prostaty zawsze boli. MIT
Dolegliwości bólowe w przypadku raka prostaty są kwestią indywidualną i zależą od wielu czynników, m.in. wielkości guza pierwotnego czy obecności i lokalizacji przerzutów. Ze względu na swoje umiejscowienie powiększona prostata może powodować ból w obrębie moczowego krocza czy podbrzusza, w odcinku lędźwiowym albo podczas oddawania moczu – w samej cewce moczowej. W przypadku zaawansowanej postaci nowotworu chorzy mogą odczuwać ból związany z pojawieniem się odległych przerzutów do kości lub innych narządów. Warto pamiętać więc, że wystąpienie bólu nie jest regułą, a ten rodzaj raka może latami rozwijać się bezobjawowo. Z drugiej strony – zaobserwowanie powyższych wcale nie musi świadczyć o rozwoju choroby nowotworowej. Zawsze jednak powinny stanowić powód do tego by udać się do lekarza – on sprawdzi co jest faktyczną przyczyną ich pojawienia się.
10. Powiększona prostata zawsze oznacza nowotwór. MIT
Łagodny rozrost gruczołu krokowego, zwany fachowo BPH (ang. Bening Prostatic Hyperplasia) jest najczęstszą przyczyną pojawiania się zaburzeń oddawania moczu (tzw. dysurii) u mężczyzn. To proces stosunkowo niegroźny, zależny od przemian hormonalnych, które zachodzą w organizmie starzejącego się mężczyzny. Łagodny rozrost prostaty przebiega powoli – z czasem gruczoł ten coraz silniej zaciska się wokół cewki moczowej i zaczyna sprawiać problemy w oddawaniu moczu. Co ważne, w przypadku raka prostaty objawy są zazwyczaj bardzo podobne. Dlatego mężczyzna, który zauważy u siebie niepokojące symptomy powinien niezwłocznie udać się na konsultację urologiczną. Badania zlecone przez urologa pozwolą ustalić rzeczywistą przyczynę pojawienia się dysurii oraz wdrożyć właściwe leczenie.
