Odpowiednio dobrani pacjenci, a szczególnie ci w dobrym stanie ogólnym, mogą odnieść istotne kliniczne korzyści z ponownego zastosowania immunoterapii.
Istnieje konieczność dalszego definiowania grup pacjentów, które mogą skorzystać z tej formy leczenia.
Przeanalizowane badania sugerują, że pacjenci w lepszym stanie zdrowia mogliby odnieść korzyści z ponownego leczenia immunoterapią.
Autorzy raportu uważają, że podwójną immunoterapię najlepiej rozważyć w ciągu 6-12 miesięcy od zakończenia wcześniejszego leczenia.
Immunoterapia jest dostępna dla coraz szerszej grupy polskich chorych. Obecnie w programach lekowych uwzględniających immunoterapię leczonych jest ok. 17,6 tys. z nich, a liczba ta wyraźnie rośnie. Okazuje się jednak, że większość programów nie przewiduje powrotu do immunoterapii u osoby wcześniej nią leczonej (ICI po ICI), co wielu chorym zamyka ściekę do dalszego, efektywnego leczenia. Eksperci wskazują na istotną lukę systemową w tym zakresie, co potwierdzają dowody naukowe i rekomendacje kliniczne, zebrane w raporcie Fundacji Onkologicznej NADZIEJA nt. oceny zasadności ponownego zastosowania immunologicznych inhibitorów punktów kontrolnych (immune-checkpoint inhibitors – ICIs) po ich wcześniejszym stosowaniu.
Immunoterapia to jedna z najnowocześniejszych metod leczenia nowotworów, oparta na aktywowaniu układu odpornościowego do walki z chorobą. W przeciwieństwie do innych metod leczenia, immunoterapia nie niszczy bezpośrednio komórek nowotworowych, a aktywuje mechanizmy immunologiczne chorego do walki z nowotworem. W terapii tej stosuje się inhibitory punktów kontrolnych w postaci przeciwciał, które swoiście blokują cząsteczki wygaszające funkcję limfocytów T i umożliwiające ucieczkę komórek nowotworowych spod ich kontroli. Zablokowanie tych cząsteczek przywraca możliwość działania limfocytom T i tym samym niszczenia komórek nowotworowych. Ta nowoczesna metoda terapeutyczna znajduje dziś zastosowanie w leczeniu wielu typów nowotworów, także w zaawansowanych stadiach choroby, oferując pacjentom realną szansę na całkowite wyleczenie lub znaczną poprawę jakości życia. Szczególnie dobre efekty obserwuje się u chorych na raka nerki, przełyku oraz nowotwory głowy i szyi, przewyższając skutecznością inne formy leczenia systemowego.
We wstępie do raportu dr hab. n. med. Jakub Żołnierek, onkolog kliniczny, prezes Polskiej Grupy Raka Nerki ocenił, że ostatnie lata w onkologii to przejście od prostych form napromieniania guzów, po zaawansowane techniki radioterapeutyczne i farmakoterapia lekami ukierunkowanymi molekularnie, a także immunoterapia. To także zmiana idei rozwijającej się w kontekście medycyny opartej na faktach i kierowanie się ku onkologii personalizowanej. Obecnie poszukujemy rozwiązania dla specyficznego i istotnego problemu klinicznego, który zyskuje na znaczeniu wraz z rozpowszechnianiem się immunoterapii nowej generacji. To przede wszystkim coraz szerzej w praktyce wykorzystywana opcja postępowania ważna z perspektywy chorych, którzy zmagając się z chorobą nowotworową, otrzymali immunoterapię na wcześniejszym etapie choroby, a w późniejszym okresie muszą stawić czoła nawrotowi. Możliwość ponownego wykorzystania immunoterapii wydaje się opcją wartą uwagi, a dostępne dane zachęcają do podejmowania takich prób.
Leki immunoonkologiczne dostępne są w Polsce w ramach publicznie finansowanych programów lekowych. Obecnie korzysta z nich 17,6 tys. pacjentów, a liczba ta systematycznie rośnie od momentu uruchomienia pierwszego programu w 2014 roku.
Mimo, że dane kliniczne potwierdzają skuteczność immunoterapii, są grupy pacjentów, u których po pewnym czasie następuję wznowa choroby lub musieli przerwać leczenie ze względu na pojawienie się działań niepożądanych. W większości przypadków obecne onkologiczne programy lekowe nie przewidują możliwości ponownego zastosowania ICIs (immunoterapii) u tych chorych. W praktyce oznacza to, że pacjenci tracą szansę na dalsze leczenie immunoonkologiczne, które mogłoby przedłużyć ich życie i poprawić jego jakość.
„Znając podstawy działania przeciwnowotworowej odpowiedzi immunologicznej, ponowne włączenie immunoterapii u chorych, u których doszło do przerwania tego leczenia, może być bardzo skuteczną opcją terapeutyczną. Immunoterapia po immunoterapii ma swoje silne podstawy teoretyczne i jest opcją niezmiernie wyczekiwaną, zarówno przez klinicystów, jak i przez pacjentów. Dla chorych na nowotwory, takie postępowanie wiąże się z innym profilem toksyczności i skutków ubocznych, które zdecydowanie są mniej uciążliwe w codziennym życiu. Dla klinicystów immunoterapia po immunoterapii daje możliwość przedłużenia kontroli choroby oraz zahamowania rozwoju choroby nowotworowej, nawet po wcześniejszej progresji. Jest to opcja niezmiernie wyczekiwana, wymagająca jednak właściwego doboru chorych i definiowania biomarkerów, ustalenia ram czasowych prowadzenia takiego leczenia oraz określenia najskuteczniejszego schematu doboru immunoterapii w formie monoterapii lub terapii skojarzonej” – twierdzi prof. dr hab. n.med. Kamila Wojas-Krawczyk z Katedry i Klinika Pneumonologii, Onkologii i Alergologii, Uniwersytet Medyczny w Lublinie.
Analiza dostępnych danych naukowych potwierdza rosnącą potrzebę oraz uzasadnienie medyczne dla ponownego stosowania inhibitorów immunologicznych punktów kontrolnych u pacjentów z nowotworami, w szczególności w czerniaku, niedrobnokomórkowym raku płuca (NSCLC) oraz raku nerki (RCC). W przygotowanym opracowaniu dokonano przeglądu 41 źródeł, w tym 10 randomizowanych badań klinicznych (RCT), które udowadniają, że ponowne wykorzystanie ICIs staje się coraz powszechniejszym standardem w praktyce klinicznej.
Najważniejszymi wnioskami z raportu jest to, że:
• Skuteczność immunoterapii w strategiach Retreatment (zastosowanie terapii po uprzedniej pozytywnej odpowiedzi na leczenie i wznowienie choroby) i Rechallenge (zastosowanie ponownej terapii po przerwaniu leczenia z różnych powodów i progresji choroby) może być niższa niż w terapii pierwotnej, mimo to odpowiednio dobrani pacjenci, a szczególnie ci w dobrym stanie ogólnym, mogą odnieść istotne kliniczne korzyści.
• Najnowsze wytyczne, m.in. ESMO 2024 w czerniaku, wskazują na konkretne scenariusze zastosowania immunoterapii po immunoterapii, choć nadal brakuje jednolitych definicji tych strategii. Wyniki raportu wskazują jednak na konieczność dalszego definiowania grup pacjentów, które mogą szczególnie skorzystać z tej formy leczenia oraz na potrzebę ujednolicenia terminologii opisującej ponowne leczenie immunoterapią.
• Istnieją przesłanki, wskazujące na fakt, że pewne czynniki mogą wpłynąć negatywnie lub pozytywnie na efekty ponownego zastosowania ICIs. Na przykład stan sprawności ogólnej pacjentów wg skali ECOG oraz miernik BMI. Czynniki te powinny być decydujące przy ustalaniu ponownego zastosowania leczenie ICIs. Przeanalizowane badania sugerują, że pacjenci w lepszym stanie zdrowia mogliby odnieść korzyści z ponownego leczenia ICIs.
• Autorzy raportu uważają, że podwójną immunoterapię najlepiej rozważyć w ciągu 6-12 miesięcy od zakończenia wcześniejszego leczenia, kiedy receptory są jeszcze odpowiednio przygotowane na ponowną terapię .
Poszerzenie dostępu do immunoterapii wiąże się z wieloma korzyściami dla pacjentów, zwłaszcza w kontekście nowotworów, które wcześniej miały bardzo niekorzystne rokowanie. Dzięki długotrwałym odpowiedziom na leczenie, immunoterapia umożliwia wydłużenie życia pacjentów, często bez potrzeby stosowania kolejnych terapii systemowych. Ponadto, stymulując układ immunologiczny, przyczynia się do rozwoju pamięci immunologicznej, co prowadzi do długoterminowej ochrony przed nawrotem choroby. Warto również zauważyć, że terapie te wykazują wysoką skuteczność w leczeniu przerzutów do ośrodkowego układu nerwowego, a ich pozytywny wpływ na jakość życia pacjentów, w porównaniu do innych terapii systemowych, jest wyraźnie odczuwalny.
Raport dotyczący oceny zasadności ponownego zastosowania immunologicznych inhibitorów punktów kontrolnych po ich wcześniejszym użyciu został opracowany z inicjatywy Fundacji Onkologicznej NADZIEJA w okresie od grudnia 2024 roku do maja 2025 roku. Wykonawcą raportu jest Instytut Arcana, a jego autorkami są: Ilona Czarny-Ozga – koordynator ds. analiz HTA, Izabela Pieniążek – dyrektor ds. globalnej syntezy danych naukowych oraz Julianna Sępek – starszy analityk.
Redakcję naukową opracowania sprawowali: dr hab. n. med. Jakub Żołnierek, onkolog kliniczny, prezes Polskiej Grupy Raka Nerki oraz prof. dr hab. n. med. Kamila Wojas-Krawczyk z Katedry i Kliniki Pneumonologii, Onkologii i Alergologii Uniwersytetu Medycznego w Lublinie.
