Jak się chronić przed zapaleniem płuc?

SEG 2025

Każdego dnia tysiące osób na całym świecie umiera z powodu ciężkiego zapalenia płuc wywołanego infekcją SARS-CoV-2. Jednak w 2019 roku, kiedy nie znaliśmy jeszcze tego wirusa, z powodu zapalenia płuc zmarło na świecie ok. 2,5 miliona chorych, w tym ponad 670 tys. dzieci. By przypominać wszystkim o skali zagrożenia zapaleniem płuc, od 2009 roku obchodzony jest 12 listopada Światowy Dzień Zapalenia Płuc, ustanowiony przez Światową Koalicję przeciwko Zapaleniu Płuc u Dzieci (Global Coalition Against Pneumonia), przy wsparciu WHO i Unicef.

W tym roku to święto ma szczególny charakter. Organizatorzy apelują, by czekając na szczepionkę i skuteczne leki przeciwko koronawirusowi, nie zapomina o milionach ofiar innych, niebezpiecznych drobnoustrojów powodujących zapalenie płuc. Przed wieloma z nich potrafimy się już chronić.

Zapalenie płuc jest przyczyną 15% wszystkich zgonów dzieci poniżej 5 roku życia na świecie. Liczbę ofiar w UE szacuje się średnio na ok. 120 tysięcy rocznie, w tym ok. 12 tysięcy w Polsce. W tym roku te wskaźniki dramatycznie wzrosną z powodu pandemii nowej choroby: COVID-19, która w ciężkich przypadkach prowadzi także do zapalenia i nieodwracalnych zmian w płucach. Objawy zapalenia płuc są podobne niezależnie od przyczyny zachorowania: kaszel, gorączka, dreszcze, bardzo złe samopoczucie, osłabienie, ból w klatce piersiowej i w końcu duszność. W przypadku infekcji SARS-CoV-2 śródmiąższowe zapalenie może się rozwijać bardzo gwałtownie, może dojść do zwłóknienia płuc, ich nieodwracalnego, śmiertelnego w skutkach zniszczenia. Bardzo ciężki przebieg, w każdym przypadku, ma także zapalenie płuc u niemowląt i małych dzieci – to głównie one są ofiarami tej choroby.

Zapalenie płuc o podłożu bakteryjnym można leczyć antybiotykami, jednak coraz częściej są one nieskuteczne. Także leki przeciwwirusowe nie zawsze radzą sobie z tą groźną chorobą.

Przed pojawieniem się SARS-CoV-2 najczęstszą przyczyną bakteryjnego zapalenia płuc była infekcja pneumokokami (Streptococcus pneumoniae). Jest to także częste powikłanie grypy i krztuśca, może to być również skutek infekcji RSV (Respiratory syncytial virus) czy Hib (Haemophilus influenzae typu b) – drobnoustrojami szczególnie groźnymi dla małych dzieci, które jednak dzięki szczepieniom możemy pokonać. Szczepienie przeciw Hib umieszczono w kalendarzu szczepień obowiązkowych dzieci w 2007 roku, a szczepienie przeciw pneumokokom – w 2017 r. Chronią one przed zapaleniem płuc, a także zapaleniem opon mózgowo-rdzeniowych, sepsą, bakteriemią czy często wywoływanym przez pneumokoki ciężkim zapaleniem ucha.

Szczepienie przeciwko pneumokokom cieszy się dużą akceptacją społeczną – wykonuje się je u ok. 94% dzieci, dla których jest ono obowiązkowe. W 2020 r. „Agencja Oceny Technologii Medycznych i Taryfikacji (AOTMiT) wydała  stanowisko w sprawie zasadności stosowania dostępnych szczepionek przeciwko pneumokokom dla dzieci w Programie Szczepień Ochronnych. (…) Z oceny AOTMiT wynika, że obie analizowane szczepionki, tj. PCV10 jak i PCV13 są skuteczne w zapobieganiu występowania inwazyjnej choroby pneumokokowej (IChP) u dzieci. W stanowisku AOTMiT podkreślono, że nie odnaleziono badań eksperymentalnych, oceniających ewentualne różnice w skuteczności klinicznej pomiędzy szczepionkami PCV10 i PCV13 w odniesieniu do występowanie inwazyjnej choroby pneumokokowej i innych chorób wywołanych przez pneumokoki, ani też w odniesieniu do zgonów powodowanych tymi infekcjami”.

Ze względu na ograniczenia związane z analizą polskich danych epidemiologicznych nad inwazyjną chorobą pneumokokową oraz zbyt krótki okres prowadzenia szczepień obowiązkowych w Polsce trudno na razie w pełni ocenić efekty obowiązkowych szczepień dzieci przeciwko pneumokokom, to rezultaty potwierdzono w innych krajach.

W Finlandii powszechne szczepienia przeciw pneumokokom prowadzi się od 2010 r. – już po 3,5 roku obowiązywania programu liczba hospitalizacji z powodu pneumokokowego zapalenia płuc wśród szczepionych dzieci spadła o 77%. Wzrosła również odporność populacyjna, czyli znacząco spadła liczba zachorowań wśród osób nieszczepionych – zarówno dzieci, jak i dorosłych.

Szczepienie przeciw pneumokokom zalecane jest także osobom po 65. roku życia. W Programie Szczepień Ochronnych na rok 2021 szczepienie przeciwko Streptococcus pneumoniae zaleca się m.in. także osobom z przewlekłą chorobą układu krążenia, układu oddechowego, cukrzycą, chorobą wątroby, chorobą nowotworową (oczywiście – po konsultacji z lekarzem)x. Osobom dorosłym w podeszłym wieku oraz z grup ryzyka zaleca się również szczepienie przeciwko Hib i przypominająco – przeciw krztuścowi. Mimo powszechnych od dawna szczepień tylko w ub. roku z powodu ciężkiego przebiegu krztuśca hospitalizowano w Polsce 1630 osób. Z nielicznymi wyjątkami wszyscy powinni się także szczepić przeciwko grypie, co w tym roku nie jest takie łatwe z powodu braku szczepionek.

W czasach pandemii COVID-19 musimy pamiętać, iż jednoczesne zakażenie SARS-CoV-2 i innym drobnoustrojem wywołującym ciężkie zapalenie płuc może się okazać zbyt trudnym wyzwaniem dla układu immunologicznego nawet najzdrowszego organizmu. Warto więc, czekając na szczepionkę przeciw koronawirusowi, skorzystać z broni, którą już dysponujemy.

Komunikat prasowy przygotowany przez Stowarzyszenie Dziennikarze dla Zdrowia w związku ze Światowym Dniem Zapalenia Płuc i zorganizowaną z tej okazji XXIV edycją warsztatów Quo Vadis Medicina? pt. „Groźne zapalenia płuc w dobie pandemii koronawirusa”.